هرآنچه باید درباره دریاچه ارومیه بدانید
دریاچه ارومیه یکی از جاذبه‌های طبیعی برجسته و زیبای ایران است. این دریاچه بزرگ در شمال غربی ایران قرار گرفته و منطقه‌ای بسیار جذاب و بکر را در اطراف خود به ارمغان می‌آورد. در این مقاله از مجله گردشگری ناب تریپ، به معرفی دریاچه ارومیه و جاذبه‌های گردشگری آن را بررسی خواهیم کرد.
معرفی دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه، بزرگترین آبگیر دائمی در آسیای غربی و یکی از جاذبه‌های دیدنی ارومیه، از منابع آبی متنوعی مانند ۶۰ رودخانه مانند زرینه‌رود، باراندوز، شهرچای، نازلو، سیمینه‌رود، تلخه‌رود، گادر و زولا تغذیه می‌شود. این دریاچه دارای غلظت بالای نمک است. رودهای سیمینه و زرینه از بزرگترین رودخانه‌های حوضه آبریز دریاچه هستند و نقش مهمی در حجم آب دریاچه دارند. علاوه بر این، بارش‌های برف و باران و چشمه‌های داخلی دریاچه نیز در تأمین آب آن نقش مؤثری دارند. اما متأسفانه، به دلیل شوری آب دریاچه ارومیه و موقعیت جغرافیایی آن در انتهای حوضه، بخشی از آب وارداتی به آن به سرعت تبخیر می‌شود.
به عنوان مثال، دو جزیرهٔ اشک و کبودان به شدت تحت تأثیر خشک شدن دریاچه ارومیه قرار گرفته‌اند و بسیاری از گونه‌های حیات وحش خود را از دست داده‌اند. این جزیره‌ها قبلاً محل زندگی دو گونهٔ مهم گوزن زرد ایرانی و قوچ و میش ارمنی بودند، اما به دلیل شرایط نامساعد دریاچه در سال‌های اخیر، در معرض خطر قرار گرفته‌اند.
گاهی اوقات دریاچه ارومیه به رنگ سرخ و نارنجی تغییر می‌کند که این امر ناشی از فعالیت موجودات میکروسکوپی در داخل آن است. در واقع، با کاهش حجم آب دریاچه و افزایش غلظت نمک، تعداد این موجودات افزایش می‌یابد و این باعث تغییر رنگ چشمگیر دریاچه به سمت قرمز و نارنجی می‌شود.
با توجه به اهمیت اکولوژیکی، تنوع زیستی منحصربه‌فرد گیاهی و جانوری و وجود جوامع بومی، دریاچه ارومیه از سال ۱۳۴۶ به عنوان منطقه حفاظت‌شده اعلام شده است و یونسکو در سال ۱۳۵۵ آن را به‌عنوان یکی از ۵۹ ذخیرهگاه زیستی جهان و پارک ملی تشخیص داده است. پارک ملی دریاچه ارومیه شامل تقریبا ۱۰۲ جزیره است، که جزیره شاهی بزرگترین و تنها جزیره مسکونی دریاچه است. برخی از جزایر دور از دسترس عموم قرار دارند و به همین دلیل دارای یک اکوسیستم غنی هستند.
تاریخچه دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه در کتیبه‌های سدهٔ نهم پیش از میلاد با نام “چی‌چست” معروف بوده است. این نام در برخی از کتیبه‌ها و نوشته‌های قدیمی ثبت شده است. به عنوان مثال، در کتیبه شلمنسر سوم، پادشاه آشوری، ذکر شده است که دو قوم پرسواه و ماتای در سواحل این دریاچه زندگی می‌کردند. همچنین، منائیان نیز این دریاچه را به عنوان مرکز پادشاهی خود انتخاب کرده بودند و برای بیش از یک قرن در این منطقه حکومت می‌کردند.
در طول سالیان بعد، بسیاری از دولت‌هایی که بر ایران حاکم بودند، با استقرار نیروهای کشتیرانی خود، از این منطقه مهم حفاظت می‌کردند. شرایط عبور کشتی‌ها در دریاچه به دلیل وضعیت آب و هوایی، شوری آب و وزش بادها، بسیار سخت بود و کشتیرانی در این منطقه مهارت و تجربه خاصی می‌طلبید. به همین دلیل، تنها مردم بومی این منطقه توانایی کشتیرانی در دریاچه را داشتند و این مسئله منبع درآمد بسیار مهمی در آن زمان به شمار می‌رفت.
این موضوع از دوران قاجار نیز ادامه داشت، زیرا نیروهای دریانوردی فرانسوی برای به‌دست آوردن امتیاز کشتیرانی در دریاچه، مبالغ هنگفتی به دولت پرداخت می‌کردند. تبادل امتیازات کشتیرانی تا دوران پهلوی نیز ادامه داشت؛ با این حال، بیشترین درآمد تجارت از طریق دریاچه یا منابع آن به دست دولت‌های خارجی می‌رسیدند.
نام‌گذاری دریاچه ارومیه
در گذشته، دریاچه ارومیه با نام‌های مختلفی شناخته می‌شد. در زبان پارسی کهن، نام آن “چی چست” به معنای درخشنده و “کبودان” بود. در دهه ۱۹۳۰ میلادی، در زمان حکومت رضاشاه، نام این دریاچه به “رضائیه” تغییر کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، نام دریاچه به “ارومیه” تغییر یافت. این نام از نام شهر ارومیه، مرکز استان آذربایجان غربی، الهام گرفته شده است. در زبان ترکی، این دریاچه به نام “اورمو گولو” شناخته می‌شود.
دریاچه ارومیه کجاست؟
دریاچه ارومیه در شمال غرب ایران واقع شده است و در مرز دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی قرار دارد. مکان دقیق دریاچه ارومیه در حدود ۲۱ کیلومتری شرق شهر ارومیه قرار گرفته است.
آدرس: مرز استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی (نمایش روی نقشه)
مساحت دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه در سال ۱۳۷۷ مساحتی حدود ۶٬۰۰۰ کیلومتر مربع داشت که آن را در ردهٔ بیست و پنجمین دریاچهٔ بزرگ جهان از نظر مساحت قرار می‌داد. اما در دهه‌های اخیر، سطح آب دریاچه به‌طور چشمگیری کاهش یافته است. در سال ۱۳۹۷، سطح آب دریاچه به حدود ۳٬۰۰۰ کیلومتر مربع کاهش یافت و در سال ۱۴۰۱، سطح آب دریاچه به حدود ۱٬۲۰۰ کیلومتر مربع کاهش یافت.
آب و هوا دریاچه ارومیه
منطقه دریاچه ارومیه دارای آب و هوای معتدل و نیمه خشک است. در این منطقه، میانگین دمای هوا در تابستان حدود ۲۴ درجه سانتیگراد و در زمستان حدود ۷ درجه سانتیگراد می‌باشد. این نوع آب و هوا منجر به فصول گرم و خشک در تابستان و سرد و معتدل در زمستان می‌شود.
میزان بارندگی در این منطقه نیز محدودتر است. در سال، معمولاً حدود ۳۸۰ میلی‌متر بارش باران رخ می‌دهد. این میزان بارش نسبتاً کمتر نسبت به مناطق دیگری از کشور است و همچنین نیمه خشک بودن آب و هوا و تبخیر بالا در این منطقه موجب تبخیر سریع آب دریاچه می‌شود.
این شرایط آب و هوایی دریاچه ارومیه تأثیر زیادی بر زندگی و اقتصاد منطقه دارد. محدودیت بارش و تبخیر بالا می‌تواند منجر به کاهش منابع آبی و سطح آب دریاچه شود. همچنین، شرایط آب و هوایی دریاچه نقش مهمی در تعیین الگوی کشاورزی و استفاده از منابع آبی در این منطقه دارد. برنامه‌ریزی مناسب برای مدیریت منابع آب و تعامل با شرایط آب و هوایی این منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است تا تأثیرات منفی روند کاهش سطح آب دریاچه کاهش یابد و پایداری زیستگاه‌های طبیعی و اقتصادی در این منطقه حفظ شود.
تنوع زیستی دریاچه ارومیه
تنوع زیستی دریاچه ارومیه بسیار بالا است و به گونه‌های مختلفی از جانوران و گیاهان آبزی بستگی دارد. در این دریاچه، بیش از ۱۲۰ گونه پرنده، ۱۲ گونه پستاندار، ۹ گونه ماهی و ۱۱ گونه گیاهان آبزی وجود دارد.
در میان جانوران دریاچه ارومیه، گونه‌های مختلفی یافت می‌شود. اردک سرسبز، غاز خاکستری، فلامینگو، قوچ و میش ارمنی، گوزن زرد ایرانی و ماهی کپور از جمله گونه‌های مهمی هستند که در این منطقه زندگی می‌کنند. این جانوران بخشی از تنوع زیستی و زیستگاه‌های دریاچه را تشکیل می‌دهند و نقش مهمی در حفظ تعادل اکوسیستم دارند.
همچنین، گیاهان آبزی نی، علف، جلبک و سرخس از مهم‌ترین گونه‌های گیاهی دریاچه ارومیه هستند. این گیاهان آبزی نه تنها به عنوان منابع غذایی و پناهگاه برای جانوران دریاچه عمل می‌کنند، بلکه نقش مهمی در تثبیت خاک و تنظیم کیفیت آب این منطقه نیز دارند.
حفظ تنوع زیستی دریاچه ارومیه از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا این تنوع زیستی علاوه بر ارزش‌های طبیعی و بیولوژیکی، ارزش‌های اقتصادی و اجتماعی نیز دارد. اقدامات حفاظتی و مدیریت پایدار دریاچه می‌تواند به حفظ این تنوع زیستی و حفظ زیستگاه‌های طبیعی و منحصربه‌فرد این منطقه کمک کند.
اهمیت دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه به عنوان یک اکوسیستم بزرگ، اهمیت بسیاری اقتصادی، زیست محیطی و گردشگری دارد. این اهمیت‌ها در زیر بیشتر توضیح داده شده است:
۱. اهمیت اقتصادی: دریاچه ارومیه منبع اصلی تولید ماهی و محصولات کشاورزی در این منطقه است. منابع آبی دریاچه، امکاناتی را برای پرورش و صید ماهی فراهم می‌کند که به عنوان منبع درآمد و اشتغال برای جامعه محلی بسیار مهم است. همچنین، دریاچه ارومیه منابع نمک طبیعی مهمی را فراهم می‌کند که در فرآورده‌های شیمیایی، مواد غذایی و صنایع دیگر استفاده می‌شود. بنابراین، اهمیت اقتصادی دریاچه ارومیه به عنوان یک منبع منابع طبیعی قابل استغلال بسیار بالا است.
۲. اهمیت زیست محیطی: دریاچه ارومیه به عنوان یک اکوسیستم حساس، زیستگاه بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی است. فراوانی گونه‌های پرنده، پستاندار، ماهی و گیاهان آبزی در این منطقه شاهد تنوع زیستی بالایی است. حفظ این تنوع زیستی اهمیت زیادی دارد زیرا این گونه‌ها در حفظ تعادل اکوسیستم، پرورش و تغذیه جانوران دیگر و حفظ تنوع ژنتیکی نقش مهمی دارند. علاوه بر این، دریاچه ارومیه نقش مهمی در حفظ تراز آب زیرزمینی و کنترل سیلاب‌ها دارد.
۳. اهمیت گردشگری: دریاچه ارومیه به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم در ایران شناخته می‌شود. مناظر زیبا و منحصربه‌فرد دریاچه، جزایر طبیعی، شناخت فرهنگ محلی و امکانات تفریحی متنوع، باعث شده تا گردشگران داخلی و خارجی به این منطقه سفر کنند. گردشگری دریاچه ارومیه امکانات اقتصادی و اشتغال را به منطقه می‌آورد و توسعه صنعت گردشگری و مرتبط با آن را تسهیل می‌کند.
خشک شدن دریاچه ارومیه
در دهه‌های اخیر، دریاچه ارومیه با مشکلات خشک شدن مواجه شده است. این مشکل به دلیل کاهش چشمگیر سطح آب دریاچه رخ داده است و باعث خشک شدن بخش‌های گسترده‌ای از آن شده است. خشک شدن دریاچه ارومیه عواقب جدی‌ای را در زمینه زیست محیطی و اقتصادی به همراه داشته است.
یکی از علل اصلی خشک شدن دریاچه ارومیه، کاهش بارندگی در منطقه و افزایش مصرف آب در کشاورزی است. کاهش بارندگی در منطقه و کمبود آب بارانی، منجر به کاهش سرانه آب دریاچه شده است. به علاوه، برای تأمین آب مورد نیاز کشاورزی، بخش زیادی از آب دریاچه به منظور آبیاری مزارع و استفاده در کشاورزی بکار گرفته می‌شود. این مصرف زیاد آب، سبب کاهش سطح آب دریاچه و در نتیجه خشک شدن آن شده است.
برای پیشگیری از خشک شدن کامل دریاچه ارومیه، اقداماتی انجام شده است:
- انتقال آب: یکی از راهکارهای مورد استفاده برای حفظ سطح آب دریاچه، انتقال آب از سدهای شمال غربی کشور به دریاچه ارومیه است. این طرح انتقال آب با هدف تأمین آب مورد نیاز دریاچه و جبران کاهش آبیاری از منابع آبی دریاچه انجام می‌شود.
- اصلاح الگوی کشت: برای کاهش مصرف آب در کشاورزی و حفظ منابع آبی، اصلاح الگوی کشت در زمینه محصولات کشاورزی در منطقه انجام شده است. برنامه‌ریزی دقیق‌تر برای استفاده از آب و بهره‌وری بیشتر در آبیاری مزارع، به منظور کاهش مصرف آب و حفظ منابع آبی مهم است.
- توسعه گردشگری: توسعه صنعت گردشگری در منطقه ارومیه نیز از راهکارهایی است که به منظور کاهش فشار بر منابع آبی دریاچه و حفظ آن انجام می‌شود. این توسعه شامل ساخت امکانات تفریحی، هتل‌ها، رستوران‌ها و فراهم کردن بستری مناسب برای جذب گردشگران به منطقه می‌شود.
آینده دریاچه ارومیه
با توجه به اقداماتی که تاکنون صورت گرفته است، امیدواریم که در آینده سطح آب دریاچه ارومیه بهبود یابد و این دریاچه از خطر خشک شدن نجات یابد. این اقدامات شامل انتقال آب از سدهای منطقه شمال غربی کشور به دریاچه ارومیه، اصلاح الگوی کشت در منطقه و توسعه صنعت گردشگری در منطقه می‌شود.
انتقال آب از منابع دیگر به دریاچه ارومیه، به عنوان یکی از راهکارهای اصلی، می‌تواند به افزایش سطح آب دریاچه و حفظ تعادل آبی آن کمک کند. این طرح انتقال آب به منظور تأمین نیازهای آبی دریاچه و جبران کاهش آبیاری از منابع آبی دریاچه انجام می‌شود. این اقدام باعث تعادل مجدد در میزان آب دریاچه و کاهش فشار بر منابع آبی آن می‌شود.
جاذبه‌های گردشگری دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه یک مقصد گردشگری محبوب است و دارای جاذبه‌های طبیعی و تفریحی فراوانی می‌باشد. در ادامه به توضیح بیشتر درباره این جاذبه‌ها می‌پردازم:
جزیره شاهی:
جزیره شاهی بزرگترین جزیره دریاچه ارومیه است و دارای مساحتی حدود ۲۲ کیلومتر مربع می‌باشد. این جزیره به عنوان یک زیستگاه متنوع برای گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی شناخته می‌شود. بازدید از جزیره شاهی، امکان تجربه طبیعت بکر و آشنایی با بومیان منطقه را فراهم می‌کند.
تالاب‌های اطراف دریاچه:
در اطراف دریاچه ارومیه، تعدادی تالاب زیبا وجود دارد که جزو مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تالاب کانی‌برازان، تالاب کانی‌قیه و تالاب بکر اشاره کرد. این تالاب‌ها به عنوان محیط زیستی برای گونه‌های متعددی از پرندگان، ماهیان و گیاهان خاص شناخته می‌شوند. بازدید از این تالاب‌ها، امکان عکاسی طبیعت، پرنده‌نگری و کاشتنی‌گری را فراهم می‌کند.
مناظر طبیعی اطراف دریاچه:
دریاچه ارومیه در میان کوه‌های زاگرس قرار گرفته است و این کوه‌ها مناظر طبیعی فوق‌العاده‌ای را در اطراف دریاچه ایجاد کرده‌اند. مناظر زیبای کوهستانی، دره‌ها، غارها و آبشارها به همراه دریاچه، ترکیبی دیدنی را ایجاد می‌کنند و امکان صعود کوه، پیاده‌روی و کمپینگ را فراهم می‌سازد.
امکانات تفریحی:
در اطراف دریاچه ارومیه، امکانات تفریحی متنوعی وجود دارد. این امکانات شامل پارک‌ها، بومگردی، تورهای قایقرانی، اسکی آبی، رستوران های سنتی و مدرن، مراکز خرید و بازارچه‌ها می‌شوند. با استفاده از این امکانات، گردشگران می‌توانند از لحظاتی شاد و آرام در کنار طبیعت و فعالیت‌های تفریحی لذت ببرند.
