شگفتی‌های بی‌پایان تخت جمشید شیراز؛ یک میراث جهانی
تخت جمشید در شیراز، ایران، یکی از باستان‌ترین و بزرگترین آثار معماری در جهان است. این مجموعه باستانی که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است، رمزی از تمدن باستانی ایران و بازتاب فرهنگ و هنر ایران باستان است. شگفتی‌های بی‌پایان تخت جمشید شیراز، ماندگاری فرهنگی و تاریخی بی‌نظیری را به ما ارائه می‌دهند. در این مطلب از مجله گردشگری ناب تریپ، به بررسی تخت جمشید شیراز و بیان برخی از شگفتی‌های منحصر به فرد این مکان تاریخی خواهیم پرداخت.
تخت جمشید کجاست؟
تخت جمشید، یا به عبارت دیگر “پارسه”، پایتخت تشریفاتی پادشاهان هخامنشی در گذشته بود. معماری منحصر به فرد و گسترده‌ای که در تخت جمشید مشاهده می‌شود، تاریخچه غنی ایران و همچنین توانایی برجسته مهندسان ایرانی را به تصویر می‌کشد.
برای بازدید از تخت جمشید، شما باید به استان فارس و شهرستان مرودشت بروید. مرودشت حدود ۵۷ کیلومتری شیراز واقع شده است و تخت جمشید در فاصله ۱۰ کیلومتری شمالی مرودشت قرار دارد. آن را در دامنه کوهی به نام “رحمت” که قبلاً با نام‌های دیگری مانند “میترا” و “مهر” نیز شناخته می‌شد، می‌توان یافت.
تخت جمشید بر روی یک سکویی ساخته شده است که حدوداً ۸ تا ۱۸ متر بالاتر از جلگه مرودشت قرار دارد. این بنا شامل چند بخش اصلی است که شامل کاخ‌های تشریفاتی، کاخ‌های کوچک اختصاصی، خزانه شاهی و همچنین دژ و باروهای حفاظتی است.
تاریخچه تخت جمشید
تخت جمشید پایتخت تشریفاتی پادشاهان هخامنشی بود. این مجموعه عظیم که در شمال شهرستان مرودشت در استان فارس واقع شده، گواهی بر شکوه و عظمت امپراتوری هخامنشی و نبوغ معماران و هنرمندان آن دوران است.
– بنیانگذاری تخت جمشید
داریوش بزرگ، بنیانگذار سلسله هخامنشی، در سال ۵۱۸ قبل از میلاد مسیح دستور ساخت تخت جمشید را بر روی صخره‌ای مشرف به جلگه مرودشت صادر کرد. هدف از ساخت این مجموعه، ایجاد پایتختی درخشان و باشکوه برای امپراتوری پهناور هخامنشی بود که از هند تا مصر و از یونان تا آسیای میانه گسترده شده بود.
– مراحل ساخت تخت جمشید
ساخت تخت جمشید حدود ۲۰ سال به طول انجامید و در این مدت، معماران و هنرمندان زبده از سراسر امپراتوری هخامنشی برای ساخت این مجموعه عظیم گرد هم آمدند. برای ساخت تخت جمشید از مصالح مختلفی از جمله سنگ، چوب، آجر و فلز استفاده شده است.
– معماری تخت جمشید
معماری تخت جمشید تلفیقی از هنر و معماری ملل مختلف تحت حاکمیت هخامنشیان است. در این مجموعه، می‌توان شاهد ستون‌های بلند، حجاری‌های ظریف، نقش برجسته‌های باشکوه و کاخ‌های مجلل بود. از جمله شاخص‌ترین بناهای تخت جمشید می‌توان به کاخ آپادانا، کاخ تچرا، کاخ صد ستون، کاخ داریوش، دروازه ملل و خزانه شاهی اشاره کرد.
– کاربری تخت جمشید
تخت جمشید صرفاً یک پایتخت تشریفاتی نبود، بلکه در آن مراسم مختلفی از جمله جشن نوروز، جشن پیروزی‌ها و همچنین مراسم مذهبی برگزار می‌شد. علاوه بر این، تخت جمشید مرکز دیپلماسی امپراتوری هخامنشی نیز بود و سفرای کشورهای مختلف در این مکان با پادشاهان هخامنشی دیدار می‌کردند.
– نابودی تخت جمشید
تخت جمشید در سال ۳۳۰ قبل از میلاد مسیح توسط اسکندر مقدونی به آتش کشیده شد و پس از آن به تدریج رو به ویرانی گذاشت. با وجود این، ویرانه‌های تخت جمشید هنوز هم شکوه و عظمت امپراتوری هخامنشی را به رخ جهانیان می‌کشند.
– تخت جمشید امروز
تخت جمشید به عنوان یکی از مهم‌ترین میراث جهانی یونسکو، هرساله پذیرای گردشگران بسیاری از سراسر جهان است. بازدید از این مجموعه تاریخی، سفری به اعماق تاریخ و تمدن ایران باستان را به شما هدیه می‌دهد و فرصتی برای آشنایی با هنر، معماری و فرهنگ غنی این سرزمین کهن فراهم می‌کند.
منشأ نام “تخت جمشید” چیست؟
نام “تخت جمشید” از منابع و تاریخچه‌های مختلف مشتق شده است. در بدو تأسیس این شهر باستانی، نام اصلی آن “پارسه” بود، زیرا در آن زمان قوم پارس در این منطقه زندگی می‌کردند و تأثیر قوی بر آن داشتند. پس از آن، در دوره یونایان، از نام‌های دیگری مانند “پرسپولیس” یا “پرسه‌پولیس” استفاده می‌شد که به معنی “پارسه‌شهر” بود. در دوره ساسانی، نام “سد ستون” یا “صد ستون” برای این بنا استفاده می‌شد.
در طول زمان، این بنا با نام‌های متفاوت دیگری نیز شناخته می‌شد. به عنوان مثال، در بعضی دوران‌ها به آن “چهل منار” یا “تخت حضرت سلیمان” نیز گفته می‌شد.
صدها سال بعد، زمانی که دوره پادشاهی هخامنشیان به فراموشی سپرده شد، مردم قادر به خواندن نوشته‌های میخی روی کتیبه‌ها نبودند و این بنا را با “اورنگ جمشید” که در شاهنامه به آن اشاره شده، ارتباط دادند و آن را “تخت جمشید” نامیدند.
پژوهشگران معتقدند که در دوران ساسانیان، نام “جمشید” به این بنا نسبت داده شده است. سال‌ها بعد، محققان اروپایی متوجه شدند که “پرسپولیس” که یکی از مورخان یونانی معروف به نام “هروات” به آن اشاره کرده بود، همان تخت جمشید است.
جمشید یکی از پادشاهان اسطوره‌ای ایران بوده و در زمان خود مکان ویژه‌ای در میان مردم داشته است. نام “تخت جمشید” از سال ۱۹۷۹ در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت شده است.
تخت جمشید قبل از ویرانی
تخت جمشید در دوران قبل از ویرانی، محلی بود که میزبان کاخ‌ها و عمارت‌های کوچک و بزرگی بود که هرکدام برای اهداف خاصی طراحی شده بودند. منابع تاریخی حاکی از آن است که در طول این دوران، اقامتگاه‌هایی متناسب با هر فصل وجود داشته و تخت جمشید به‌عنوان اقامتگاه بهاری پادشاهان هخامنشی شناخته می‌شد.
در دوره حکومت هخامنشیان، تعداد زیادی از پادشاهان بر تخت جمشید به عنوان مرکز فرمانروایی خود تکیه می‌زدند. فرمانروایی داریوش کبیر به مدت ۳۶ سال ادامه یافت و در ادامه آن، شخصیت‌های دیگری مانند خشایارشا، اردشیر یکم، داریوش دوم، اردشیر دوم، اردشیر سوم و داریوش سوم به عنوان فرمانروایان پارسی شناخته می‌شدند.
در سال‌های ۴۹۹ تا ۴۴۹ پیش از میلاد مسیح، درگیری‌های سختی بین ایرانیان و یونانیان به وجود آمد. در نهایت، در سال ۳۳۰ پیش از میلاد، الکساندر مقدونی با ورود به مرودشت و به آتش کشیدن تخت جمشید، به پایان حکومت قدرتمند هخامنشیان رسید.
روایت‌های مختلفی درباره علت حمله الکساندر به مرودشت وجود دارد. برخی معتقدند که او این کار را به دلیل شکست دادن غرور ایرانیان انجام داده بود، زیرا فرمان حمله به کشور یونان از پرسپولیس یا پارسه صادر شده بود. روایتی دیگر نیز وجود دارد که به آتش کشیدن تخت جمشید را به ارتباط با عشق او به معشوقه‌اش نسبت می‌دهد.
البته در دسترس نبودن هیچ تصویر دقیق یا عکسی از این عمارت‌ها از هزار سال گذشته طبیعی است، اما یکی از منابع قدیمی و دقیق که می‌توان به آن اعتماد کرد، نقاشی یک طراح هلندی به نام “کورنلیس دو بروین” است. گفته می‌شود که او از نوامبر ۱۷۰۴ تا ژانویه ۱طراحی دقیقی از تخت جمشید را نقاشی کرده است.
مساحت کلی تخت جمشید چقدر است؟
مساحت کلی تخت جمشید حدود ۱۲۵۰۰ متر مربع (معادل ۱/۲ هکتار) است.
ابعاد این مجموعه تاریخی به شرح زیر است:
- ضلع شمالی: ۳۰۰ متر
- ضلع جنوبی: ۳۹۰ متر
- ضلع شرقی: ۴۳۰ متر
- ضلع غربی: ۴۵۵ متر
لازم به ذکر است که این مساحت فقط شامل محوطه اصلی تخت جمشید و کاخ‌های آن می‌شود و شامل سایر بخش‌های مجموعه مانند دروازه‌ها، پلکان‌ها، و محوطه‌های جنبی نمی‌باشد.
برای درک بهتر وسعت تخت جمشید، می‌توان آن را با برخی از بناهای مشهور دیگر مقایسه کرد:
- آکروپولیس در آتن: حدود ۳ هکتار
- کاخ ورسای: حدود ۸۰ هکتار
- شهر ممنوعه در پکن: ۷۲ هکتار
همانطور که مشاهده می‌شود، تخت جمشید با توجه به قدمت و شرایط ساخت آن، از وسعت قابل توجهی برخوردار بوده و عظمت و شکوه امپراتوری هخامنشی را به خوبی نشان می‌دهد.
بخش‌های مختلف تخت جمشید
تخت جمشید، پایتخت تشریفاتی هخامنشیان، مجموعه‌ای عظیم و باشکوه است که از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. هر کدام از این بخش‌ها، گویای ذوق و هنر، قدرت و عظمت، و فرهنگ و آداب و رسوم آن دوران هستند.
با گذر از دروازه ملل، عمارتی با شکوه و ستون‌های بلند در برابر چشمان شما ظاهر می‌شود که هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند. در ادامه، به معرفی برخی از مهم‌ترین بخش‌های تخت جمشید می‌پردازیم:
کاخ آپادانا:
این کاخ، که به عنوان تالار مرکزی یا تالار بار عام نیز شناخته می‌شود، از بزرگترین و باشکوه‌ترین کاخ‌های تخت جمشید است. داریوش بزرگ دستور ساخت این کاخ را داد و پس از او، جانشینانش نیز تالارها و ایوان‌های دیگری به آن اضافه کردند. کاخ آپادانا دارای ۷۲ ستون بود که در حال حاضر، تنها ۱۴ ستون از آن باقی مانده است. در این کاخ، مراسم رسمی و پذیرایی از سفرای کشورهای مختلف انجام می‌شد.
کاخ تچر (تچرا):
این کاخ که به کاخ زمستانی نیز معروف است، محل سکونت داریوش بزرگ بوده است. کاخ تچر در شمال کاخ آپادانا قرار دارد و از طریق پلکانی به آن متصل می‌شود. در این کاخ، تالارها، اتاق‌ها، حیاط‌ها و همچنین حمام‌هایی وجود داشته است.
کاخ صد ستون:
همانطور که از نامش پیداست، این کاخ دارای ۱۰۰ ستون بوده است که در حال حاضر، حدود ۲۰ ستون از آن باقی مانده است. کاخ صد ستون توسط خشایارشا، پسر داریوش بزرگ، ساخته شده است و احتمالاً محل برگزاری ضیافت‌ها و مراسم مختلف بوده است.
کاخ داریوش:
این کاخ که به کاخ اختصاصی داریوش نیز معروف است، محل سکونت و اقامتگاه شخصی داریوش بوده است. کاخ داریوش در جنوب غربی تخت جمشید قرار دارد و از طریق پلکانی به کاخ آپادانا متصل می‌شود. در این کاخ، تالارها، اتاق‌ها، حیاط‌ها و همچنین نقوش برجسته‌های زیبایی وجود دارد که صحنه‌هایی از شکار، نبرد و همچنین درباریان هخامنشی را به تصویر می‌کشند.
خزانه شاهی:
محل نگهداری اموال و گنجینه‌های پادشاهان هخامنشی بوده است. خزانه شاهی در شمال غربی تخت جمشید قرار دارد و از طریق تونلی به کاخ آپادانا متصل می‌شده است.
دروازه ملل:
دروازه اصلی ورودی به تخت جمشید است که دارای سه دروازه با نقش برجسته‌هایی از نمایندگان اقوام و ملل مختلف تحت حاکمیت هخامنشیان است. هر کدام از این نقش برجسته‌ها، لباس و پوشش و همچنین هدایایی که به دربار هخامنشیان آورده‌اند را به تصویر می‌کشند.
آرامگاه‌ها:
در دامنه کوه‌های اطراف تخت جمشید، چندین آرامگاه مربوط به پادشاهان هخامنشی وجود دارد. این آرامگاه‌ها از سنگ تراشیده شده‌اند و دارای نقش برجسته‌هایی هستند که صحنه‌هایی از مراسم و آیین‌های مذهبی را به تصویر می‌کشند.
سایر بخش‌ها:
علاوه بر بخش‌های ذکر شده، تخت جمشید دارای بناهای دیگری از جمله کاخ ملکه، کاخ هدیش، کاخ هشتی، اصطبل‌ها، آبنماها، و برج‌ها نیز می‌باشد.
راز ساخت ستون‌های تخت جمشید
ستون‌های تخت جمشید، که نمادی از شکوه و عظمت امپراتوری هخامنشی هستند، از جمله شگفت‌انگیزترین آثار معماری در تاریخ بشر به شمار می‌روند. با وجود گذشت بیش از ۲۵۰۰ سال از ساخت این ستون‌ها، هنوز هم نحوه ساخت آنها به طور کامل مشخص نشده و رازهایی در دل خود نهفته دارند.
با این حال، باستان‌شناسان و محققان بر اساس شواهد موجود در محوطه تخت جمشید و همچنین بررسی متون تاریخی، نظریه‌های مختلفی را در مورد نحوه ساخت این ستون‌ها ارائه داده‌اند. در ادامه به برخی از این نظریه‌ها اشاره می‌کنیم:
۱- تئوری حمل و نقل با سورتمه:
در این نظریه، باستان‌شناسان معتقدند که ستون‌های تخت جمشید از معادن سنگ آهک در نزدیکی تخت جمشید به محل کنونی خود حمل شده‌اند. برای این کار، احتمالاً از سورتمه‌های چوبی که توسط گاوها کشیده می‌شدند استفاده می‌شده است.
۲- تئوری ساخت در محل:
برخی دیگر از باستان‌شناسان معتقدند که ستون‌های تخت جمشید در محل کنونی خود ساخته شده‌اند. برای این کار، ابتدا بلوک‌های سنگی تراشیده می‌شدند و سپس با استفاده از ابزارهای مختلف و همچنین ملات، به یکدیگر متصل می‌شدند.
۳- تئوری استفاده از داربست:
برای ساخت ستون‌های بلند تخت جمشید، احتمالاً از داربست‌های چوبی استفاده می‌شده است. این داربست‌ها به کارگران کمک می‌کردند تا به ارتفاعات بالا دسترسی پیدا کنند و سنگ‌ها را در جای خود قرار دهند.
۴- تئوری استفاده از قرقره:
برای جابجایی بلوک‌های سنگی سنگین، احتمالاً از قرقره و سیستم‌های بالابر استفاده می‌شده است. این سیستم‌ها به کارگران کمک می‌کردند تا بلوک‌های سنگی را به ارتفاعات بالا ببرند.
۵- تئوری استفاده از شیب‌راه:
در برخی از نقاط تخت جمشید، شیب‌راه‌هایی وجود دارد که احتمالاً برای جابجایی بلوک‌های سنگی به کار می‌رفته‌اند. این شیب‌راه‌ها به کارگران کمک می‌کردند تا بلوک‌های سنگی را با سهولت بیشتری به محل مورد نظر خود حمل کنند.
